Ayçiçeği, bileşikgiller ailesine ait bir bitki türüdür. Anavatanı Amerika'dır ve yaklaşık 55 kadar çeşidi bulunmaktadır. Ayçiçeği, yüzünü sürekli güneşe çevirdiği için ülkemizde gündöndü, günebakan ve gün çiçeği gibi isimlerle de bilinir.

Trakya, Ege ve Marmara bölgelerinde yaygın olarak ekimi yapılan ayçiçeği, tohumlarından yağ elde etmek amacıyla çapa bitkisi olarak yetiştirilir. Yağı alındıktan sonra geriye kalan posası hayvan yemi olarak kullanılır. Bu bitki, bir yıllık olup, boyu yarım metreden dört metreye kadar ulaşabilir ve kalınlığı 1-4 cm arasında değişir.

Ayçiçeğinin çok sağlam bir kök yapısı vardır ve bu kökler toprağı sıkıca kavrayarak özellikle potasyum gibi besin maddelerini alır. Gövdesi de oldukça sağlam olup, tek bir sapı olan veya dallanan çeşitleri bulunur. Tarımı yapılan ayçiçeği bitkilerinin dallanması istenmezken, süs bitkisi olarak ekilenlerin dallanması tercih edilir. Yabani çeşitler ise daha fazla dallanır ve bu dallanma yabanilik belirtisidir. Fazla dallanan bitkilerin her dalının ucunda bir tabla meydana gelir, ancak aşırı dallanan bitkilerde meyve küçük ve yağ oranı düşük olur.

Ayçiçeğinin yaprakları büyük ve kalp şeklinde olup, renkleri açık yeşilden koyu yeşile kadar değişir. Bitkinin dalları, yaprakları ve sapı tüylüdür. Çiçekler ana sap veya dalların ucunda oluşan tablalarda meydana gelir. Tablaların altında birbiri üzerine dizilmiş sivri ve sapsız yapraklar bulunur. Tablalar üzerinde iki çeşit çiçek bulunur. Tablanın ilk iki sırasında bulunan çiçekler kısır olup ürün vermezler; bu çiçeklerin erkek ve dişi organları bulunmaz. Kısır çiçeklerin taç yaprakları, tablanın dış kısmında bir dil şeklinde olup, boyları yarım ile iki santimetre arasındadır. Renkleri beyazımsı, açık kırmızı ve portakal renklidir. Son derece güzel bir görünüşe sahiptirler. Bir tabladaki çiçek sayısı 50-200 arasında değişir.

Ayçiçeği bitkisi ışığa karşı duyarlı olup, güneşin hareketini takip eder. Bu durum özellikle, ayçiçeği tabla bağladıktan sonra çok açık bir şekilde görülür. Ayçiçeği, bitkisel yağ sanayisine ham madde veren bitkilerin başında gelir. Ayçiçeği yağı, en kaliteli ve lezzetli yağların başında gelir. Bu yağ yemeklerde, kızartma, salata ve balık konservelerinde, sanayide ise boya ve sabun yapımında kullanılmaktadır. Ayçiçeği küspesinde önemli oranda protein ve bir miktar yağ bulunduğu için mükemmel bir hayvan yemidir. Özellikle sığır ve süt inekleri için değerli bir besin kaynağıdır. Öğütülmüş ayçiçeği tablaları da küçükbaş ve kümes hayvanları için yem yapımında kullanılmaktadır. Ayçiçeği tohumunun kabuğu; mayaların yapımında, alkol ve furfurol elde edilmesinde ham madde olarak kullanılır. Ayçiçeği tohumları ülkemiz insanları tarafından yaygın bir şekilde çerez olarak tüketilmektedir. Ayçiçeği arılar için önemli bir besin kaynağıdır. Yakıldıktan sonra arta kalan külünde %40 oranında potasyum bulunur. Bu kül toprağa verildiğinde, toprakların potaslı gübre ihtiyacı karşılanmış olur.

Ayçiçeği bitkisi ılık iklimleri sever. Soğuk havası olan bölgelerde gelişmesi oldukça yavaştır. Ayçiçeği bitkisinin normal gelişme süresi 80-140 gün arasındadır. Ekim zamanında toprak sıcaklığının 10-12 dereceden daha düşük olmaması gereklidir. Bol ışık ve fazla sıcaklık, ayçiçeği tohumunda yağ oranının yüksek olmasını sağlar. Bunların yanı sıra, ayçiçeği tablalarının orta kısmında bulunan çiçeklerin tohum olabilmesi için toprağın yeteri kadar nemli olması gereklidir. Bu sebepten bitkinin çiçeklenme ve döllenme devresine kadar yeterli yağış alması verimin büyük ölçüde artmasını sağlar.

Ülkemizde halen 500-600 bin hektar alanda ayçiçeği ekimi yapılmaktadır. Yıllık üretim miktarı yaklaşık olarak 600 bin ton ve dönüme ortalama verim ise 120-130 kilogramdır. Ayçiçeği, yalnızca yağ üretimi için değil, aynı zamanda tarımsal çeşitlilik ve ekosistem dengesinin korunması açısından da önem taşır.